Bez wstydu. Sekspraca w Polsce – Karolina Rogaska audiobook – Odważny reportaż, który otwiera oczy

Opis

Drodzy miłośnicy literatury faktu i odważnych reportaży,

Gdy po raz pierwszy zetknęłam się z audiobookiem “Bez wstydu. Sekspraca w Polsce” Karoliny Rogaskiej, poczułam ten charakterystyczny dreszcz, jaki towarzyszy mi zawsze, gdy otwieram książkę dotykającą społecznych tabu. Pamiętam, jak podczas studiów pisałam pracę o literackich przedstawieniach marginesu społecznego w polskiej prozie – tamte analizy nagle ożyły we mnie na nowo, gdy słuchałam tego reportażu w interpretacji Anny Szymańczyk.

Karolina Rogaska podjęła się zadania niemalże karkołomnego – wniknięcia w świat polskiej sekspracy pod przykrywką, by od środka zbadać to środowisko. Jej metoda reporterska przypomina mi nieco techniki stosowane przez Ryszarda Kapuścińskiego, choć z wyraźnie feministycznym przesłaniem. Autorka odwiedza kluby go-go, plan filmów porno, kluby swingersów – miejsca, które dla większości z nas pozostają jedynie mglistymi stereotypami. I właśnie to przełamanie stereotypów wydaje się głównym celem tej publikacji.

Anna Szymańczyk jako narratorka doskonale oddaje zarówno reporterski chłód faktów, jak i emocjonalne ciepło w opisach spotkań z bohaterkami książki. Jej głos – wyważony, ale niepozbawiony empatii – staje się idealnym przewodnikiem po tym trudnym temacie. Szczególnie udane są fragmenty dialogów, gdzie Szymańczyk potrafi oddać charakter każdej rozmówczyni, nie popadając przy tym w karykaturę.

Analizując warstwę merytoryczną, muszę przyznać, że Rogaska przedstawia temat w sposób niezwykle wnikliwy. Jako badaczka literatury doceniam szczególnie te fragmenty, gdzie autorka pozwala mówić samym bohaterkom, nie narzucając zbyt mocno własnych interpretacji. To przypomina mi nieco technikę oral history, którą tak ceniłam w pracach Aleksandry Leyk. Jednakże – i tu przechodzę do bardziej krytycznych uwag – brakuje mi czasami głębszej analizy systemowych uwarunkowań sekspracy. Autorka skupia się na indywidualnych historiach, co jest niewątpliwą zaletą, ale traci przy tym nieco z szerszego kontekstu społeczno-ekonomicznego.

Porównując “Bez wstydu” z innymi publikacjami na ten temat, np. wspominanym przez niektórych recenzentów “Porno” Ziębińskiego, widzę wyraźną różnicę w podejściu. Rogaska konsekwentnie trzyma się perspektywy kobiet pracujących w branży, co z jednej strony daje spójność narracji, ale z drugiej – jak słusznie zauważyło kilku krytyków – może prowadzić do pewnej jednostronności. Brakuje mi zwłaszcza głosów kobiet, które zdecydowały się odejść z tego środowiska i ich refleksji na ten temat.

Jeśli chodzi o warstwę dźwiękową, Storyside jak zwykle nie zawiódł. Jakość nagrania jest znakomita, a tempo czytania Szymańczyk pozwala zarówno na przyswojenie faktów, jak i emocjonalne zaangażowanie w historie bohaterek. Szkoda tylko, że audiobook nie zawiera żadnych dodatkowych materiałów, które wzbogaciłyby doświadczenie słuchowe – wywiad z autorką czy fragmenty prawdziwych rozmów z bohaterkami reportażu byłyby cennym uzupełnieniem.

Dla kogo będzie to odpowiednia lektura? Z pewnością dla osób zainteresowanych współczesnymi reportażami społecznymi, zwłaszcza tymi poruszającymi tematykę gender i wykluczenia. Jako wykładowczyni akademicka widziałabym tę pozycję jako interesujący punkt wyjścia do dyskusji o etyce badań jakościowych czy reprezentacji głosów marginalizowanych. Jednocześnie ostrzegłabym przed traktowaniem książki jako wyczerpującego źródła wiedzy o zjawisku sekspracy – to raczej intymny portret wybranych przypadków niż systematyczna analiza.

Moja osobista refleksja po wysłuchaniu tego audiobooka jest ambiwalentna. Z jednej strony podziwiam odwagę Rogaskiej w podejściu do tematu i jej determinację w oddaniu głosu często niesłyszanym grupom. Z drugiej – jako osoba zajmująca się zawodowo analizą tekstów – widzę pewne luki metodologiczne i selektywność w doborze materiału. To jednak nie umniejsza wartości tej publikacji jako ważnego głosu w dyskusji o jednym z najbardziej stygmatyzowanych zjawisk społecznych w Polsce.

Warto zwrócić uwagę na pewien paradoks – podczas gdy tytuł sugeruje “brak wstydu”, to cała narracja wydaje się nieustannie mierzyć z tym właśnie uczuciem: wstydem narzuconym przez społeczeństwo, wstydem wewnętrznym, wstydem jako narzędziem kontroli społecznej. To właśnie te psychologiczne niuanse czynią książkę Rogaskiej szczególnie ciekawą dla czytelników zainteresowanych nie tylko faktografią, ale i ludzkimi historiami stojącymi za statystykami.

Z literackim pozdrowieniem,
Zofia Kowalska