Gambit – Maciej Siembieda audiobook – Szachowa partia życia, w której stawką jest śmierć

Opis

Szanowni Miłośnicy Literatury i Historii,

Gdy po raz pierwszy sięgnąłem po audiobook “Gambit” Macieja Siembiedy w interpretacji Mariusza Bonaszewskiego, nie spodziewałem się, że ta ponad 13-godzinna podróż przez meandry polskiej historii XX wieku tak głęboko mną wstrząśnie. Jako badacz literatury specjalizujący się w okresie powojennym, często analizuję, jak pisarze mierzą się z trudnymi tematami naszej przeszłości. Siembieda dokonał jednak czegoś wyjątkowego – stworzył thriller szpiegowski, który jest jednocześnie mistrzowską lekcją historii i głęboką analizą ludzkich wyborów w czasach moralnego zamętu.

Fabuła, osadzona w latach 1943-1966, splata losy trzech niezwykłych postaci: Jerzego Ostrowskiego – konstruktora samochodów i mistrza szachowego, Ludwika Kalksteina – zdrajcy z podziemia, oraz Wandy Kuryło – agentki o złożonej tożsamości. Autor, czerpiąc z prawdziwych wydarzeń (co szczególnie doceniłem jako historyk), buduje narrację, która trzyma w napięciu jak najlepsze szachowe partie. Przypomina mi to moje własne doświadczenia z analizy “Lalki” Prusa – tam też pozornie odrębne wątki tworzą zaskakująco spójną całość.

Siembieda mistrzowsko operuje retrospekcjami, co w wersji audio, dzięki interpretacji Bonaszewskiego, nabiera szczególnego wymiaru. Lektor, którego głos pamiętam jeszcze z adaptacji “Króla” Szczepana Twardocha, tym razem przekracza samego siebie. Jego umiejętność modulacji głosem – od chłodnego tonu szpiega po załamanie zdradzonego kochanka – sprawia, że postaci stają nam się bliskie, niemal namacalne. Szczególnie poruszyła mnie scena, w której Wanda dowiaduje się o śmierci swojego towarzysza w Oświęcimiu – Bonaszewski oddał tę chwilę z taką subtelnością, że mimowolnie przypomniałem sobie, jak jako student pierwszy raz odwiedzałem to miejsce i jakie emocje we mnie wywołało.

Język powieści zasługuje na szczególną uwagę. Siembieda, niczym doświadczony szachista (co zresztą sugeruje tytuł), rozgrywa słowa z precyzją i wyczuciem. W dialogach wyczuwalne są echa języka konspiracji, który badałem podczas pracy nad moją rozprawą o literaturze okupacyjnej. Jednocześnie autor unika patosu, co w kontekście tak emocjonalnie obciążonych tematów jak zdrada Kalksteina czy dramat Powstania Warszawskiego jest szczególnie cenne.

Krytycznym okiem muszę jednak zauważyć, że nie wszystkie wątki historyczne zostały rozwinięte z równą starannością. Epizod związany z poszukiwanym skarbem, choć intrygujący, momentami przypomina bardziej konwencjonalne thrillery w stylu Dana Browna niż subtelne dzieło, jakim “Gambit” jest w swoich najlepszych momentach. Również niektóre zwroty akcji, zwłaszcza w finale, mogą wydać się nieco przesadzone czytelnikom przyzwyczajonym do bardziej stonowanej narracji historycznej.

Porównując “Gambit” do podobnych pozycji na polskim rynku, myślę przede wszystkim o “Limes inferior” Janusza A. Zajdla czy “Królu” Twardocha. Podobnie jak te dzieła, powieść Siembiedy łączy w sobie głębię refleksji historycznej z literackim kunsztem. Jednakże dzięki audiobookowej formie i interpretacji Bonaszewskiego, “Gambit” zyskuje dodatkowy wymiar – staje się czymś więcej niż książką, przypomina raczej słuchowisko lub film wyświetlany w wyobraźni.

Komu szczególnie poleciłbym to nagranie? Z pewnością miłośnikom polskiej historii szukającym niebanalnego ujęcia trudnych tematów. Także tym, którzy w thrillerach szukają nie tylko rozrywki, ale i intelektualnej głębi. A jeśli ktoś zastanawia się, czy warto wybrać właśnie wersję audio – odpowiadam: absolutnie tak. Bonaszewski czyni z tej lektury prawdziwe wydarzenie artystyczne, a sama forma audiobooka idealnie współgra z klimatem powieści, w której słowa i to, co między nimi, mają równie wielką wagę.

Z literackim pozdrowieniem,
Adam Nowak