Kochanka nazistów – Maria Paszyńska audiobook – Miłość i zdrada w cieniu wojennej szachownicy

Opis

Szanowni Miłośnicy Literatury i Historii,

Gdy po raz pierwszy sięgnąłem po audiobook „Kochanka nazistów” Marii Paszyńskiej w interpretacji Agnieszki Postrzygacz, nie spodziewałem się, że ta powieść tak głęboko mną wstrząśnie. Jako badacz literatury polskiej XX wieku, który spędził niezliczone godziny na analizowaniu tekstów z okresu wojennego, myślałem, że niewiele może mnie już zaskoczyć. A jednak głos narratorki prowadzący mnie przez losy Marianny Jurasz sprawił, że poczułem się, jakbym na nowo odkrywał tragizm tamtych czasów.

Maria Paszyńska, znana z mistrzowskiego łączenia faktów historycznych z fikcją literacką, tym razem zabiera nas w mroczny świat okupowanej Warszawy. Główna bohaterka, młoda matematyczka i miłośniczka szachów, zostaje wciągnięta w wir konspiracji. To nie jest zwykła historia wojenna – to opowieść o granicach ludzkiej wytrzymałości, o cenie, jaką płaci się za patriotyzm, i o tym, jak wojna wypacza wszystkie wartości.

Pamiętam, jak podczas moich badań nad literaturą okupacyjną natknąłem się na dziesiątki podobnych historii – młodych kobiet, które poświęcały wszystko dla sprawy. Ale Paszyńska potrafiła nadać tej opowieści wyjątkowy wymiar. Marianna nie jest pomnikową bohaterką – to żywa, pełna sprzeczności postać, która zmuszona jest do podejmowania niewyobrażalnie trudnych decyzji. Jej transformacja z naiwnej dziewczyny w bezwzględną agentkę wywiadu jest pokazana z niezwykłą psychologiczną wnikliwością.

Agnieszka Postrzygacz jako narratorka zasługuje na szczególną pochwałę. Jej głos – raz twardy i zdecydowany, kiedy indziej drżący od niewypowiedzianego bólu – idealnie oddaje emocjonalną złożoność powieści. Szczególnie zapadła mi w pamięć scena, w której Marianna po raz pierwszy zdaje sobie sprawę, że będzie musiała współpracować z wrogiem. Postrzygacz przekazuje tę wewnętrzną rozterkę w sposób, który sprawia, że słuchacz dosłownie czuje ból bohaterki.

Z literackiego punktu widzenia, Paszyńska stosuje interesującą technikę narracyjną. Fabuła rozwija się jak partia szachów – każdy ruch jest precyzyjnie zaplanowany, a pozornie przypadkowe zdarzenia okazują się elementami większej strategii. Ta metafora gry szachowej, przewijająca się przez całą powieść, nadaje opowieści dodatkową głębię.

Porównując „Kochankę nazistów” do innych współczesnych powieści wojennych, widzę wyraźne podobieństwa do „Tatuażysty z Auschwitz” Heather Morris czy „Laleczki z getta” Evy Weaver. Jednak Paszyńska idzie o krok dalej – nie tylko przedstawia okrucieństwa wojny, ale zmusza czytelnika (czy w tym przypadku słuchacza) do postawienia sobie pytania: co ja bym zrobił na miejscu Marianny?

Jedynym mankamentem, jaki mogę wskazać, jest momentami zbyt szybkie tempo narracji w drugiej połowie książki. Niektóre wątki, jak np. relacja Marianny z matką, zasługiwały na bardziej rozwinięte potraktowanie. Jednak w kontekście całego dzieła są to drobne niedociągnięcia.

Dla kogo jest ten audiobook? Z pewnością dla miłośników historii, szczególnie okresu II wojny światowej. Dla tych, którzy cenią sobie psychologiczną głębię postaci i moralne dylematy. Ale też dla każdego, kto chce zrozumieć, jak ekstremalne warunki mogą zmienić człowieka. Ostrzegam jednak – to nie jest łatwa lektura. Sceny przemocy, zdrady i upokorzenia są opisane z brutalną szczerością.

Po zakończeniu słuchania przez kilka dni nie mogłem uwolnić się od myśli o Mariannie. Jej historia zmusiła mnie do ponownego przemyślenia wielu założeń dotyczących postaw Polaków podczas wojny. I chyba właśnie to jest największą siłą tej książki – nie daje gotowych odpowiedzi, ale zmusza do myślenia, do zadawania niewygodnych pytań.

Jako nauczyciel akademicki często mówię studentom, że prawdziwa literatura powinna niepokoić. „Kochanka nazistów” spełnia tę definicję w stu procentach. To więcej niż powieść – to literacki pomnik dla wszystkich zapomnianych kobiet konspiracji, których poświęcenie często pozostawało w cieniu męskich bohaterów.

Z wyrazami szacunku dla literackiego kunsztu,
Adam Nowak