O północy w Czarnobylu – Adam Higginbotham audiobook – Prawda o katastrofie, która wstrząsnęła światem

Opis

Szanowni Miłośnicy Literatury Faktu i Historii Współczesnej,

Gdy po raz pierwszy sięgnąłem po audiobook “O północy w Czarnobylu” Adama Higginbothama w interpretacji Rocha Siemianowskiego, moje oczekiwania były podwójne: jako badacz literatury chciałem zgłębić warsztat reporterski autora, a jako świadek pośrednich skutków katastrofy czarnobylskiej – zrozumieć mechanizmy, które doprowadziły do tej niewyobrażalnej tragedii. Po siedemnastu godzinach wnikliwego słuchania mogę stwierdzić, że to jedna z tych pozycji, która zmienia perspektywę postrzegania historii najnowszej.

Zacznijmy od kontekstu, bo jak mawiał mój profesor historii literatury: “Każda książka jest dzieckiem swojej epoki”. Higginbotham stworzył monumentalne dzieło reporterskie, będące owocem ponad dziesięcioletnich badań. Dzięki dostępowi do odtajnionych dokumentów i wywiadom z bezpośrednimi świadkami, autor rekonstruuje nie tylko samą katastrofę z 26 kwietnia 1986 roku, ale także cały splot wydarzeń, decyzji i zaniedbań, które do niej doprowadziły. To nie jest zwykła kronika wydarzeń – to głęboka analiza systemu, w którym ideologia i propaganda stały ponad ludzkim życiem.

Pamiętam, jak podczas moich studiów nad literaturą socrealistyczną natknąłem się na podobne mechanizmy ukrywania prawdy. W archiwach znajdowałem dokumenty, w których cenzura skrzętnie usuwała wszelkie wzmianki o katastrofach przemysłowych czy klęskach żywiołowych. Higginbotham pokazuje, że w przypadku Czarnobyla ten mechanizm osiągnął apogeum – władze ZSRR były gotowe poświęcić zdrowie i życie tysięcy ludzi, byle tylko zachować pozory. Ta analogia między literacką cenzurą a naukowym kłamstwem jest szczególnie poruszająca.

Jeśli chodzi o warstwę merytoryczną, książka imponuje kompleksowością. Autor z chirurgiczną precyzją analizuje zarówno techniczne aspekty awarii (w tym fatalne wady konstrukcyjne reaktora RBMK), jak i ludzkie dramaty – od dyrektora elektrowni Wiktora Briuchanowa, przez operatorów, po zwykłych mieszkańców Prypeci. Szczególnie wstrząsające są fragmenty opisujące likwidatorów, często zupełnie nieświadomych śmiertelnego zagrożenia, wysyłanych do pracy w skażonej strefie bez odpowiedniego zabezpieczenia.

Narracja Higginbothama balansuje między chłodnym reporterskim obiektywizmem a głębokim humanizmem. To połączenie przypomina mi najlepsze tradycje polskiej szkoły reportażu – Ryszarda Kapuścińskiego czy Hannę Krall. Autor nie popada w tanią sensację, ale też nie unika emocji tam, gdzie są one naturalną reakcją na opisywane wydarzenia.

Przechodząc do warstwy audiobookowej – interpretacja Rocha Siemianowskiego budzi mieszane uczucia. Z jednej strony, lektor doskonale oddaje grozę sytuacji, zwłaszcza w momentach kulminacyjnych, jak opis samej eksplozji czy heroicznych akcji gaśniczych. Jego głęboki, nieco zachrypnięty głos nadaje narracji autentyczności, jakbyśmy słuchali naocznego świadka wydarzeń. Z drugiej jednak strony, niektórym słuchaczom mogą przeszkadzać jego specyficzne maniery – westchnienia, przerwy czy pewna rubaszność w bardziej oficjalnych fragmentach. Osobiście uważam, że ta nieco “ludowa” interpretacja paradoksalnie dobrze pasuje do opowieści o systemie, który tak bardzo oderwał się od zwykłych ludzi.

Porównując “O północy w Czarnobylu” z innymi dziełami na ten temat, trzeba przyznać, że Higginbotham stworzył pracę unikalną. W przeciwieństwie do “Czarnobylskiej modlitwy” Swietłany Aleksijewicz, która skupia się na osobistych świadectwach, ta książka daje pełny obraz historyczny i polityczny. Natomiast w porównaniu z popularnym serialem HBO, oferuje znacznie głębszą analizę przyczyn katastrofy, unikając przy tym uproszczeń i fikcyjnych wątków.

Co szczególnie cenne w polskim kontekście, autor nie pomija roli, jaką katastrofa odegrała w naszym regionie. Opisuje zarówno heroiczne działania polskich lekarzy (jak prof. Zbigniew Jaworowski), jak i absurdalne działania władz PRL, które np. masowo podawały dzieciom płyn Lugola, często nie informując o przyczynach.

Dla kogo będzie to wartościowa lektura? Z pewnością dla wszystkich zainteresowanych historią XX wieku, mechanizmami władzy w systemach totalitarnych czy rozwojem energetyki jądrowej. To także ważna pozycja dla miłośników dobrego reportażu – jako przykład, jak łączyć rzetelność dziennikarską z literacką wrażliwością. Ostrzegam jednak – to nie jest łatwa lektura. Opisy cierpienia ofiar, zwłaszcza tych, które umierały na chorobę popromienną, pozostają w pamięci na długo.

Po zakończeniu słuchania przez kilka dni nosiłem w sobie poczucie ciężaru tej historii. Wracając myślami do moich badań nad literaturą okresu PRL, uświadomiłem sobie, jak wiele podobieństw można znaleźć między metodami dezinformacji stosowanymi po katastrofie czarnobylskiej a praktykami cenzury w dziedzinie kultury. To smutne spostrzeżenie, ale właśnie dlatego takie książki są potrzebne – byśmy nie zapomnieli, do czego prowadzi zastąpienie prawdy polityczną poprawnością.

Z wyrazami szacunku dla prawdy historycznej,
Adam Nowak