Ostatni z listy – Anna Rybakiewicz audiobook – Wzruszająca opowieść o miłości i tragedii w czasach wojny

Opis

Szanowni miłośnicy literatury i historii,

Kiedy po raz pierwszy sięgnąłem po audiobook “Ostatni z listy” Anny Rybakiewicz, narrated przez Agnieszkę Postrzygacz, nie spodziewałem się, że ta podróż w głąb wojennej rzeczywistości okaże się tak poruszająca i wielowymiarowa. Jako badacz literatury polskiej i historii, od lat fascynuję się tym, jak pisarze splatają fakty historyczne z fikcją, tworząc opowieści, które nie tylko bawią, ale i uczą. Ta książka, wydana przez Wydawnictwo Filia i dostępna od 31 stycznia 2025 roku, jest właśnie takim dziełem – opartym na prawdziwych wydarzeniach, a zarazem głęboko osobistym. Od pierwszych minut słuchania wiedziałem, że mam do czynienia z czymś wyjątkowym, co wymaga ode mnie nie tylko uwagi, ale i refleksji.

Moje osobiste wspomnienia związane z literaturą wojenną sięgają czasów, gdy jako doktorant analizowałem twórczość pisarzy takich jak Zofia Nałkowska czy Bruno Schulz, próbując zrozumieć, jak trauma wojenna przenika do języka i narracji. Pamiętam, jak podczas jednego z seminariów w Krakowie, dyskutując o literaturze okupacyjnej, jeden ze studentów zapytał: ‘Czy fikcja może oddać sprawiedliwość historii?’. To pytanie wracało do mnie, gdy słuchałem “Ostatniego z listy”. Rybakiewicz, podobnie jak ja w moich badaniach, zdaje się odpowiadać: tak, ale tylko wtedy, gdy jest zakorzeniona w prawdzie. Historia Jerzego Smurzyńskiego, ostatniego ocalonego z listy egzekucyjnej z 15 lipca 1943 roku, to nie tylko literacka konstrukcja, ale i hołd złożony tym, którzy przeżyli ‘czarny lipiec’ na ziemi łomżyńskiej.

Przechodząc do treści, audiobook opowiada o losach kilku postaci uwikłanych w dramat II wojny światowej. Władysław i Aniela, którzy odnajdują miłość w chaosie ewakuacji, Irena organizująca tajne nauczanie w Łomży, czy Tosia i Marian Smurzyńscy, walczący o przetrwanie pod okupacją – wszyscy oni tworzą mozaikę ludzkich doświadczeń. Rybakiewicz z mistrzowską precyzją pokazuje, jak wojna przenika każdy aspekt życia, od codziennych trosk po najgłębsze emocje. Kluczowym motywem jest tu przypadek – ten kapryśny władca losów, który decyduje, kto przeżyje, a kto znajdzie się na liście śmierci. Analizując głębiej, można dostrzec, że autorka nie tylko opowiada historię, ale stawia pytanie o naturę ludzkiej resilientności. Jak pisałem w jednym z moich artykułów o literaturze wojennej, ‘to w obliczu największej tragedii rodzi się najsilniejsza wola przetrwania’ – i ta książka jest tego dowodem.

Od strony narracyjnej, audiobook zawdzięcza wiele Agnieszce Postrzygacz, której głos nadaje historii autentyczności i emocjonalnej głębi. Jej interpretacja jest jak dobrze wyreżyserowany spektakl – subtelna, ale pełna napięcia. Szczególnie w momentach kulminacyjnych, takich jak scena pukania niemieckich żandarmów do drzwi, Postrzygacz potrafi oddać grozę i bezsilność bohaterów tak, że słuchacz czuje się, jakby sam stał u progu tej tragedii. Jakość dźwięku jest bez zarzutu, a trwający 8 godzin i 52 minuty czas słuchania mija zaskakująco szybko – to zasługa zarówno wciągającej fabuły, jak i profesjonalnej produkcji. Dla tych, którzy szukają darmowych audiobooków, warto sprawdzić platformy takie jak Audioteka czy Legimi – choć nie mogę potwierdzić, czy “Ostatni z listy” jest tam dostępny za darmo, to z pewnością zasługuje na każdą zainwestowaną złotówkę.

Nie sposób jednak pominąć pewnych słabości. Niektórzy recenzenci, jak Anka, krytykują ‘koszmarny, egzaltowany język’, i choć nie podzielam tej opinii w pełni, muszę przyznać, że miejscami styl Rybakiewicz bywa zbyt patetyczny. W literaturze obyczajowej, zwłaszcza osadzonej w realiach historycznych, równowaga między emocją a powściągliwością jest kluczowa – tutaj chwilami jej brakuje. Z drugiej strony, fani autorki, jak Inka, chwalą jej pióro za niepowtarzalny urok, co potwierdza, że to kwestia gustu. Dla mnie, jako badacza, bardziej problematyczne jest to, że niektóre wątki – jak historia Anieli – mogłyby zostać rozwinięte głębiej, by pełniej oddać złożoność jej motywacji.

Porównując “Ostatniego z listy” do innych dzieł, przychodzą mi na myśl wcześniejsze powieści Rybakiewicz, takie jak “Ocaleni dla miłości” czy “Lekarka nazistów”. Wszystkie te utwory łączy skupienie na ludzkim wymiarze wojny, choć obecna książka wyróżnia się większym naciskiem na historyczne detale. Jeśli miałbym szukać szerszych paraleli, pomyślałbym o “Dzienniku z getta” Krystyny Chiger – tam również osobista opowieść splata się z historycznym tłem, tworząc przejmujący obraz ludzkiej walki o przetrwanie. Jednak Rybakiewicz wyróżnia się swoim literackim podejściem, które balansuje między dokumentem a fikcją.

Komu poleciłbym ten audiobook? Przede wszystkim tym, którzy cenią literaturę obyczajową z historycznym zacięciem – to idealna pozycja dla miłośników smutnych, ale wciągających historii. Fani audiobooków docenią też świetną narrację Postrzygacz, która sprawia, że słuchanie staje się prawdziwą przyjemnością. Nie jest to jednak książka dla tych, którzy szukają lekkiej rozrywki – jej ciężar emocjonalny wymaga od słuchacza gotowości na konfrontację z trudnymi tematami. Z perspektywy historyka literatury mogę dodać, że to także cenny wkład w polską narrację o II wojnie światowej, przypominający o mniej znanych epizodach, jak masakra w Łomży.

Słuchając ostatnich minut “Ostatniego z listy”, wróciłem myślami do czasów, gdy jako młody wykładowca prowadziłem zajęcia o literaturze okupacyjnej. Pamiętam, jak studenci, analizując teksty, dochodzili do wniosku, że wojna to nie tylko daty i bitwy, ale przede wszystkim ludzie – ich nadzieje, lęki i małe zwycięstwa. Rybakiewicz uchwyciła to w sposób, który porusza i zostaje w pamięci na długo. Dla mnie, jako badacza i słuchacza, to audiobookowe doświadczenie było nie tylko literacką przygodą, ale i przypomnieniem, dlaczego warto wracać do takich historii.

Z literackim szacunkiem i historyczną zadumą,
Adam Nowak