Ostatnie dni w Berlinie – Paloma Sánchez-Garnica audiobook – Miłość i walka w cieniu nazistowskiego Berlina

Opis

Szanowni Miłośnicy Literatury Historycznej,

Gdy po raz pierwszy zetknąłem się z audiobookiem „Ostatnie dni w Berlinie” Palomy Sánchez-Garnica w interpretacji Joanny Domańskiej, od razu poczułem, że to nie będzie zwykła lektura. Jako badacz literatury szczególnie wrażliwy na powieści osadzone w burzliwych momentach historycznych, z ciekawością oddałem się tej niemal dwudziestogodzinnej podróży przez Berlin lat 30. i 40. XX wieku. I muszę przyznać – rzadko kiedy spotyka się powieść, która z równą maestrią łączy wątki osobiste z wielką historią.

Z perspektywy historyka literatury szczególnie cenię sobie, gdy autor potrafi oddać ducha epoki bez nadmiernego dydaktyzmu. Sánchez-Garnica dokonuje tego znakomicie – jej Berlin to miasto kontrastów, gdzie w cieniu wieczornych lamp kawiarnianych rodzi się nazistowskie zło, a zwykli ludzie muszą podejmować niewyobrażalne wybory. Główny bohater, Jurij Santacruz, rosyjski emigrant uciekający przed bolszewicką rewolucją, staje się naszym przewodnikiem po tym piekle. Jego losy – od dramatycznej ucieczki z Rosji, przez przypadkowe wplątanie w wir berlińskiej polityki, po romans z żoną oficera SS – układają się w opowieść uniwersalną o człowieku w czasach próby.

Pamiętam, jak podczas moich studiów nad literaturą okresu międzywojennego często zastanawiałem się, jak zwykli ludzie radzili sobie z codziennością w cieniu totalitaryzmów. „Ostatnie dni w Berlinie” daje na to pytanie poruszającą odpowiedź. Autorka nie epatuje okrucieństwem, ale poprzez drobiazgowe opisy codzienności – kolejki po chleb, szepty w tramwajach, wymowne gesty – buduje atmosferę wszechogarniającego strachu. Szczególnie zapadła mi w pamięć scena, gdy Jurij obserwuje noc kryształową, a Domańska swoim głosem doskonale oddaje jego przerażenie zmieszane z bezsilnością. To właśnie w takich momentach audiobook ukazuje swoją przewagę nad tradycyjną lekturą – interpretacja lektorki dodaje tekstowi dodatkowego wymiaru emocjonalnego.

Joanna Domańska dokonała rzeczy niełatwej – jej narracja jest stonowana, a jednocześnie niezwykle ekspresyjna. W interpretacji dialogów widać szczególną dbałość o zróżnicowanie głosów postaci – od twardego, wojskowego tonu niemieckich oficerów po delikatną, pełną wewnętrznych pęknięć mowę Claudii, żony esesmana. Jedynie w kilku momentach miałem wrażenie, że modulacja głosu jest nieco przesadzona, zwłaszcza w scenach najbardziej dramatycznych. Niemniej ogólnie rzecz biorąc, to interpretacja na najwyższym poziomie, która w pełni oddaje złożoność emocjonalną powieści.

Z literackiego punktu widzenia powieść Sánchez-Garnica przypomina mi najlepsze tradycje europejskiej prozy historycznej – jest w niej coś z „Berlin Alexanderplatz” Döblina w sposobie portretowania miasta, a jednocześnie blisko jej do współczesnych hiszpańskich powieści obyczajowych. Autorka znakomicie balansuje między dokumentalną precyzją a fabularną swobodą. Jedynie wątek poszukiwania przez Jurija matki i brata wydał mi się momentami zbyt przewidywalny, ale być może właśnie ta przewidywalność stanowi celowy zabieg, pokazujący bezsilność jednostki wobec machiny historii.

Dla polskiego słuchacza szczególnie interesujące mogą być wątki rosyjskie w powieści – Sánchez-Garnica, choć pisze z perspektywy hiszpańskiej, doskonale oddaje doświadczenie wschodnioeuropejskich emigrantów, co przypomina mi najlepsze strony prozy Józefa Czapskiego. W tych fragmentach audiobook zyskuje dodatkowy wymiar – słychać w głosie Domańskiej tęsknotę za utraconą ojczyzną, która jest przecież tak bliska polskiej duszy.

Czy warto sięgnąć po tę pozycję? Zdecydowanie tak, choć z pewnymi zastrzeżeniami. To nie jest lekka lektura na leniwe popołudnie – wymaga skupienia i emocjonalnego zaangażowania. Ale dla tych, którzy szukają głębokiej, wielowarstwowej opowieści o miłości i przetrwaniu w czasach moralnego upadku, „Ostatnie dni w Berlinie” okażą się prawdziwą literacką ucztą. Szczególnie w formie audiobooka, który – dzięki mistrzowskiej interpretacji – pozwala w pełni doświadczyć wszystkich odcieni tej historii.

Z literackim pozdrowieniem,
Adam Nowak