Podróż Cilki – Heather Morris audiobook – Wzruszająca opowieść o odwadze w cieniu okrucieństwa

Opis

Szanowni Miłośnicy Literatury Pięknej,

Gdy po raz pierwszy zetknąłem się z audiobookiem “Podróż Cilki” Heather Morris, miałem mieszane uczucia. Z jednej strony – kontynuacja głośnego “Tatuażysty z Auschwitz”, z którym wiązałem pewne nadzieje, z drugiej – obawa przed powielaniem schematów czy nadmiernym sentymentalizmem. Jakże miło się rozczarowałem! Ta powieść, osadzona w mrocznych realiach II wojny światowej i sowieckich łagrów, okazała się głęboką, poruszającą analizą ludzkiej psychiki w obliczu ekstremalnego cierpienia.

Z perspektywy badacza literatury XX wieku szczególnie cenię sposób, w jaki Morris konstruuje postać Cilki. To nie tylko ofiara systemów totalitarnych, ale przede wszystkim złożony portret psychologiczny młodej kobiety zmuszonej do podejmowania moralnie dwuznacznych decyzji. Przypomina mi to dyskusje, które prowadziłem ze studentami podczas seminariów o literaturze łagrowej – jak odróżnić kolaborację od strategii przetrwania? Gdzie kończy się kompromis, a zaczyna zdrada?

Fabuła, choć miejscami budząca wątpliwości historyków (o czym za chwilę), wciąga bez reszty. Cilka, ocalona z Auschwitz, by zaraz trafić do Workuty, staje przed kolejnymi próbami charakteru. Morris znakomicie oddaje atmosferę strachu i niepewności, ale też – co szczególnie cenne – te momenty ludzkiej solidarności, które w takich warunkach nabierają wyjątkowej wartości. Słuchając fragmentów opisujących relacje między więźniarkami, nie mogłem oprzeć się skojarzeniom z “Innym światem” Herlinga-Grudzińskiego – podobna wnikliwość w przedstawieniu mechanizmów obozowej psychologii.

Narracja Filipa Kosiora to prawdziwa uczta dla uszu. Jego głos, stonowany, ale pełen wewnętrznego napięcia, idealnie oddaje emocjonalny rollercoaster, przez jaki przechodzi bohaterka. Szczególnie udane są fragmenty, w których Cilka wspomina Auschwitz – Kosior potrafi oddać ten specyficzny rodzaj traumy, gdzie ból miesza się z odrętwieniem. Jego interpretacja dialogów zasługuje na szczególną pochwałę – każda postać ma swój charakterystyczny ton, co w audiobooku liczącym ponad 10 godzin jest nie lada wyzwaniem.

Jeśli chodzi o warstwę historyczną, książka budzi pewne kontrowersje. Jako badacz literatury wojennej muszę przyznać, że niektóre wątki zostały uproszczone lub podkoloryzowane dla potrzeb fabuły. To jednak częsty dylemat powieści opartych na faktach – gdzie kończy się prawda historyczna, a zaczyna literacka fikcja? Morris wybiera drogę emocjonalnego zaangażowania czytelnika, co może irytować purystów, ale z pewnością przemawia do szerokiego grona odbiorców.

Porównując “Podróż Cilki” do innych dzieł z tego nurtu, warto zwrócić uwagę na jej kobiecą perspektywę. W przeciwieństwie do wspomnianego już Herlinga-Grudzińskiego czy Sołżenicyna, mamy tu do czynienia z historią uwikłania nie tylko politycznego, ale i genderowego. Cilka jest bowiem ofiarą nie tylko systemu, ale i patriarchalnych struktur, które w obozowych warunkach przybierają szczególnie drastyczną formę. To ciekawy głos w dyskusji o doświadczeniu kobiet podczas wojny – temat wciąż zbyt rzadko poruszany w głównym nurcie literatury.

Pod względem technicznym audiobook stoi na wysokim poziomie. Dźwięk jest czysty, bez zbędnych przesterowań, a tempo narracji pozwala zarówno na zrozumienie treści, jak i chłonięcie emocji. Marginesy, znany z dbałości o jakość swoich wydań, również tym razem nie zawiódł. Tłumaczenie Kai Gucio brzmi naturalnie, bez typowych dla pośpiesznych przekładów “kalk” językowych.

Dla kogo będzie to odpowiednia lektura? Z pewnością dla miłośników historii XX wieku, choć z zastrzeżeniem wspomnianych uproszczeń. Dla osób zainteresowanych psychologią ekstremalnych sytuacji – portret Cilki to świetne studium ludzkiej odporności. Wreszcie – dla wszystkich, którzy w literaturze szukają nie tylko rozrywki, ale i głębszej refleksji nad naturą człowieczeństwa.

Słuchając “Podróży Cilki”, wielokrotnie powracałem myślami do swoich badań nad literaturą lagrową. Ta powieść, choć niepozbawiona wad, wpisuje się w ważną tradycję świadectwa – będąc jednocześnie na tyle uniwersalna, że przemówi nawet do czytelników słabo obeznanych z realiami GUŁagu. To właśnie uważam za jej największą siłę – umiejętność mówienia o rzeczach strasznych w sposób, który nie przytłacza, ale zmusza do myślenia.

Z literackim pozdrowieniem,
Adam Nowak