Polska odwraca oczy – Justyna Kopińska audiobook – Wstrząsające reportaże, które zmieniają Polskę

Opis

Drodzy miłośnicy mrocznych zakamarków ludzkiej duszy i pasjonaci reportażu, który wstrząsa sumieniem,

Gdy po raz pierwszy sięgnąłem po audiobook „Polska odwraca oczy” Justyny Kopińskiej w interpretacji Krystyny Czubówny, spodziewałem się kolejnego solidnego reportażu. Nie spodziewałem się jednak, że ta pozycja wbije mi się pod skórę jak drzazga, której nie sposób usunąć – bolesnej, ale i potrzebnej. Jako badacz ludzkich lęków i mechanizmów przemocy, często analizuję fikcję literacką, ale to reportaże takie jak ten przypominają mi, że najstraszniejsze potwory nie mieszkają w książkach, lecz wśród nas, w instytucjach, które powinny chronić, a czasem… zawodzą.

Justyna Kopińska, dziennikarka z kręgosłupem moralnym twardszym niż granit, prowadzi nas przez najbardziej mroczne korytarze polskiej rzeczywistości. „Oddział chorych ze strachu” – reportaż o pacjentach szpitala psychiatrycznego w Starogardzie Gdańskim – to materiał, który czyta się (a w tym przypadku słucha) z zapartym tchem, choć czasem chce się zatkać uszy. Pamiętam, jak podczas moich badań nad psychologią przemocy trafiłem na podobne przypadki – historie, gdzie ofiary stają się niewidzialne, a system zamiast leczyć, dodatkowo krzywdzi. Kopińska nie daje nam taryfy ulgowej – jej słowa są jak skalpel, który precyzyjnie rozcina absces obojętności.

Krystyna Czubówna, ikona polskiego lektorstwa, nadaje tym historiom dodatkowej mocy. Jej głos – zwykle kojarzony z dystyngowanymi programami przyrodniczymi – tutaj brzmi inaczej: twardy, bezkompromisowy, ale i pełen empatii. W interpretacji „Ten trup się nie liczy” słychać tłumioną wściekłość, gdy opisuje tuszowanie zabójstw. To mistrzostwo – potrafi czytać tak, że każde zdanie wbija się w pamięć jak wyrok. Choć muszę przyznać, że momentami brakowało mi wyraźniejszych sygnałów przejścia między reportażami – czasem dopiero po kilku minutach orientowałem się, że to już nowa historia.

Co szczególnie uderza w „Polsce odwracającej oczy”, to nie tyle same opisy okrucieństw (choć te są porażające), ile mechanizmy, które pozwalają im trwać. Jako badacz instytucji totalnych widzę tu podobieństwa do opisywanych przez Goffmana – świat, gdzie przemoc staje się rutyną, a krzyk ofiar – białym szumem. Kopińska pokazuje, jak łatwo system może stać się narzędziem dehumanizacji. I choć niektórym czytelnikom (jak widać w recenzjach) nie podoba się fragment o żonie Trynkiewicza, ja widzę w tym celowy zabieg – pokazanie, jak nawet inteligentni ludzie mogą stać się wspólnikami zła przez ślepe uwielbienie.

Porównując do innych polskich reportaży ostatnich lat, „Polska odwraca oczy” stoi w jednym szeregu z pracami Mariusza Szczygła czy Wojciecha Tochmana. Ale Kopińska idzie o krok dalej – nie tylko dokumentuje, ale i zmienia rzeczywistość. Jak sama mówi w wywiadach, jej teksty doprowadziły do zmian w prawie. To reportaż, który nie tylko opisuje świat, ale próbuje go naprawiać. Choć przyznam, że po kilku godzinach słuchania potrzebowałem przerwy – te historie są jak czarna kawa, którą trzeba dawkować, by nie przedawkować goryczy.

Dla kogo jest ten audiobook? Na pewno nie dla tych, którzy szukają lekkiej rozrywki. To pozycja dla słuchaczy o mocnych nerwach, którzy wierzą, że literatura powinna nie tylko bawić, ale i niepokoić. Dla przyszłych prawników, pracowników socjalnych, policjantów – powinni to odsłuchać jak przysięgę zawodową. I dla wszystkich, którzy jeszcze wierzą, że dziennikarstwo może być misją, a nie tylko zawodem.

Po zakończeniu słuchania zostałem z uczuciem, które znam z moich badań nad traumą – ciężarem, który jednocześnie przygniata i wyzwala. „Polska odwraca oczy” to nie jest łatwy audiobook, ale to jeden z tych, który – jak nadepnięcie na odłamek – zmusza do zatrzymania się i refleksji. I choć niektóre tezy autorki mogą budzić kontrowersje (co widać w skrajnych recenzjach), to właśnie ta odwaga w stawianiu niewygodnych pytań czyni tę pozycję tak wartościową.

Z mrocznymi pozdrowieniami z krainy reportażowych niepokojów,
Piotr Czarny