Zbędni – Wojciech Chmielarz audiobook – Wciągający thriller o zbrodni i odkupieniu

Opis

Drodzy miłośnicy literackich tajemnic i mrocznych zakamarków ludzkiej duszy,

Kiedy po raz pierwszy usłyszałam o ‘Zbędnych’ Wojciecha Chmielarza w wersji audiobooka, narrated by Mariusz Bonaszewski, coś we mnie drgnęło – być może to intuicja krytyka, która podpowiada, że czeka mnie spotkanie z historią niebanalną. I nie myliłam się. Ta powieść, wydana 20 czerwca 2024 roku przez Marginesy, to prawdziwy majstersztyk w gatunku kryminału, który wciąga jak wir w górskim potoku – nie sposób się oprzeć, choć wiesz, że nurt może cię porwać w nieznane. Słuchając trzynastu godzin i czterdziestu pięciu minut tej opowieści, znalazłam się w świecie pełnym sekretów, gdzie każdy krok bohaterów odbija się echem ich przeszłości, a prawda, choć upragniona, nie zawsze przynosi wyzwolenie.

Już od pierwszych minut audiobooka uderza nas atmosfera – deszcz bębniący o dach namiotu, szelest liści w kowarskim lesie, stłumione kroki na mokrej ziemi. To nie tylko historia Jana, który pod wpływem alkoholu odbiera życie młodej dziewczynie i zakopuje ją w lesie, walcząc z wyrzutami sumienia. To także opowieść o Julesie, tajemniczym Belgu w kamperze, o aspirantce Marii Szulej szukającej zaginionej Karoliny, o pensjonacie Aliny i Mirka, gdzie sekrety czają się za każdym progiem. Chmielarz splata te wątki z precyzją zegarmistrza, tworząc mechanizm, który tyka nieubłaganie, aż do ostatniego, hipnotyzującego uderzenia.

Osobiście, słuchając ‘Zbędnych’, wróciłam myślami do czasów, gdy pisałam artykuł o współczesnych powieściach polskich, analizując ich strukturę i technikę narracji. Pamiętam, jak pochylałam się nad tekstami, szukając w nich tego, co czyni je uniwersalnymi, a zarazem tak bardzo ‘naszymi’. W ‘Zbędnych’ odnalazłam echo tych refleksji – to historia, która mogłaby zdarzyć się wszędzie, ale jednocześnie jest głęboko osadzona w polskim krajobrazie, w Karkonoszach, gdzie mgła i cisza zdają się skrywać więcej, niż chcemy wiedzieć. Przypomniała mi się też rozmowa z jednym z polskich pisarzy, z którym dyskutowałam o tym, jak literatura odsłania konflikty wewnętrzne. Chmielarz robi to po mistrzowsku – jego bohaterowie są jak lustra, w których odbija się nasza kruchość i nasze porażki.

Tematyka ‘Zbędnych’ to nie tylko zbrodnia i odkupienie, ale też przypadkowość losu, która rzuca nas w sytuacje, na jakie nie mamy wpływu. Jan, walczący z nałogiem, jest everymanem – człowiekiem, który chciałby być lepszy, ale życie nie daje mu taryfy ulgowej. Jules, outsider z Belgii, intryguje swoją enigmatycznością – kim jest i dlaczego nie opuszcza Polski mimo deszczu i chłodu? Maria Szulej, z kolei, to głos sprawiedliwości, choć sama zmaga się z ograniczeniami małego miasteczka. A pensjonat? To mikrokosmos ludzkich dramatów, gdzie nawet syn właścicieli, stłamszony przez matkę, staje się symbolem uwięzienia w cudzych oczekiwaniach. Chmielarz nie boi się pokazywać słabości swoich bohaterów, ale też nie odbiera im prawa do walki o siebie. To, co sprawia, że ta powieść jest naprawdę wyjątkowa, to sposób, w jaki autor bada granice moralności – nie ma tu prostych odpowiedzi, a słuchacz sam musi zmierzyć się z pytaniem: co ja bym zrobił?

Nie sposób mówić o ‘Zbędnych’ w wersji audio, nie wspominając o Mariusz Bonaszewskim. Jego głos to prawdziwy skarb tej produkcji. Głęboki, chwilami szorstki, a chwilami pełen ciepła, idealnie oddaje emocje bohaterów. Kiedy Jan szepcze do siebie w lesie, czujesz jego strach; kiedy Maria zadaje pytania, słyszysz jej determinację. Bonaszewski potrafi modulować tempo i ton, budując napięcie tam, gdzie tekst tego wymaga, a jednocześnie dając przestrzeni na refleksję w spokojniejszych momentach. Jakość dźwięku jest bez zarzutu – każdy szelest, każdy oddech jest wyraźny, co potęguje immersję. To audiobook experience, które wciąga bez reszty, choć czasem chciałabym, by narrator pozwolił wybrzmieć ciszy nieco dłużej – w takich historiach milczenie bywa równie wymowne co słowa.

Oczywiście, ‘Zbędni’ nie są bez wad. Momentami wątek pensjonatu wydaje się zbyt oderwany od reszty fabuły, jakby Chmielarz chciał zmieścić w jednej książce o jedną tajemnicę za dużo. Z drugiej strony, może to celowy zabieg – chaos życia, w którym nie wszystko musi się łączyć w logiczną całość? Dla mnie, jako krytyka, to pretekst do zastanowienia się nad strukturą narracji, ale dla mniej cierpliwego słuchacza może to być lekkie rozproszenie. Niemniej, siła tej powieści leży w jej bezkompromisowości i w tym, jak zmusza nas do spojrzenia na ‘zbędnych’ – tych, których społeczeństwo odrzuca, a którzy, paradoksalnie, okazują się niezbędni do zrozumienia nas samych.

Porównując ‘Zbędnych’ do innych kryminałów Chmielarza, jak choćby ‘Żmijowisko’, widzę ewolucję – tu więcej jest introspekcji, mniej efekciarstwa. W kontekście polskiego kryminału można by zestawić tę książkę z twórczością Zygmunta Miłoszewskiego, choć Chmielarz stawia bardziej na psychologię niż na szerokie tło społeczne. To lektura nieodkładalna, jak słusznie zauważyła Marta Bratkowska, i jedna z tych, które zostają z tobą na długo po wybrzmieniu ostatniego zdania.

Komu poleciłabym ten audiobook? Miłośnikom kryminałów, którzy szukają czegoś więcej niż tylko zagadki – tu dostaną studium ludzkiej natury w pakiecie. Fanom Chmielarza, którzy chcą zobaczyć, jak autor rozwija swój styl. I tym, którzy lubią słuchać historii w deszczowe wieczory, kiedy świat za oknem zdaje się równie mroczny jak ten w Karkonoszach. Jeśli szukacie free audiobooka, sprawdźcie platformy streamingowe – czasem Marginesy udostępnia takie perełki w promocji.

Słuchając ‘Zbędnych’, nie mogłam oprzeć się wrażeniu, że to jedna z najlepszych książek Chmielarza – hipnotyzująca, jak zauważył Jakub Demiańczuk, i pełna literackiej finezji. To nie tylko kryminał, ale też opowieść o tym, jak przeszłość nas definiuje, a jednocześnie jak desperacko próbujemy się od niej uwolnić. Dla mnie, jako krytyka i miłośniczki literatury, to dowód, że polski kryminał ma się świetnie – i że warto czasem dać się porwać mrokowi, by odnaleźć światło.

Z literackim ukłonem i zaproszeniem do słuchania,
Zofia Kowalska