Zdrada pod czerwoną gwiazdą – Joanna Jax audiobook – Miłość w czasach terroru

Opis

Szanowni Miłośnicy Literatury i Historii,

Gdy po raz pierwszy sięgnąłem po audiobook “Zdrada pod czerwoną gwiazdą” Joanny Jax, miałem mieszane uczucia. Z jednej strony, jako badacz literatury środkowoeuropejskiej, jestem zawsze zainteresowany powieściami osadzonymi w burzliwych okresach historycznych. Z drugiej – obawiałem się, czy popularna literatura obroni się wobec moich akademickich oczekiwań. Jakże miło się rozczarowałem!

Joanna Jax, autorka znana z umiejętnego splatania faktów historycznych z fikcją literacką, tym razem zabiera nas do Moskwy czasów stalinowskich czystek. To okres, który – jak pamiętam z moich badań nad literaturą socrealistyczną – stanowił prawdziwe wyzwanie dla pisarzy próbujących oddać atmosferę tamtych dni. Jax radzi sobie z tym zadaniem nadzwyczaj dobrze, choć – o czym za chwilę – nie bez pewnych potknięć.

Główna bohaterka, Sonia Gawriłowa, to postać niezwykle intrygująca. Jako córka naukowca lojalnego wobec systemu, a jednocześnie kobieta zdolna do buntu, stanowi świetne studium psychologiczne. Jej małżeństwo z Olegiem z NKWD to prawdziwy majstersztyk konstrukcji postaci – obserwujemy, jak początkowo naiwna miłość przeradza się w koszmar, a bohaterka staje przed dramatycznymi wyborami moralnymi. To przypomina mi dyskusje, które prowadziłem ze studentami o granicach kompromisu w systemach totalitarnych – jak daleko można się posunąć, by przetrwać?

Wątek Tomasza Wyszomirskiego, Polaka w Moskwie, dodaje powieści interesującego wymiaru. Jax umiejętnie wykorzystuje tu polską perspektywę, co – jako badacz polsko-rosyjskich relacji literackich – szczególnie doceniam. Jego miłość do Soni to nie tylko romans, ale też symbol niemożliwej więzi między dwoma światami rozdartymi przez historię.

Jeśli chodzi o wykonanie audiobooka, Jakub Kamieński jako narrator sprawdza się… różnie. Jego głos ma przyjemną barwę i dobrze oddaje klimat powieści, ale momentami brakuje mu różnicowania postaci. Sceny dialogowe, szczególnie te bardziej emocjonalne, czasem brzmią nieco płasko. To pewien minus, choć – jak zauważyła jedna z recenzentek – do jego interpretacji można się przyzwyczaić. Po kilku godzinach słuchania rzeczywiście zaczyna się go odbierać jako naturalnego przewodnika po tej historii.

Porównując “Zbrodnię pod czerwoną gwiazdą” do innych powieści o podobnej tematyce, muszę przyznać, że nie jest to może literatura tej samej klasy co “Moskiewska saga” Aksionowa, ale z pewnością stanowi wartościową pozycję w gatunku. Jax nie boi się trudnych tematów – pokazuje zarówno okrucieństwo systemu, jak i ludzkie słabości. To, co niektórzy recenzenci nazywają “naiwnością”, ja raczej określiłbym jako celowe uproszczenia, mające służyć klarowności przekazu.

Powieść ma jednak pewne słabsze momenty. Zakończenie, choć satysfakcjonujące emocjonalnie, rzeczywiście może wydawać się nieco przewidywalne. Również niektóre wątki historyczne potraktowane są dość powierzchownie – to pewien zawód dla czytelnika oczekującego głębszej analizy epoki. Ale może właśnie na tym polega siła takich powieści? Łącząc historię z emocjami, trafiają do szerszego grona odbiorców.

Dla mnie, jako miłośnika literatury środkowoeuropejskiej, szczególnie cenne były drobne smaczki historyczne – opis życia codziennego w stalinowskiej Moskwie, mechanizmy działania NKWD, klimat tamtych dni. Jax, choć nie jest historykiem, odtwarza tę rzeczywistość z zadziwiającą dbałością o szczegóły. To przypomina mi badania, które prowadziłem nad literaturą łagrową – podobny zmysł obserwacji, choć w zupełnie innej konwencji.

Czy polecam ten audiobook? Zdecydowanie tak, choć z pewnymi zastrzeżeniami. To doskonała propozycja dla osób szukających emocjonującej historii z dobrym tłem historycznym, a nie głębokiej analizy epoki. Jeśli ktoś – jak ja – ceni sobie zarówno wartką akcję, jak i historyczny kontekst, “Zdrada pod czerwoną gwiazdą” z pewnością go nie zawiedzie. A audiobookowa forma, mimo pewnych niedociągnięć interpretacji, pozwala w pełni zanurzyć się w tej opowieści.

Z literackim pozdrowieniem,
Adam Nowak